دسترسپذیر بودن اینترنت یا Web Accessibility

پیش از این مقاله در مورد جدیترین مشکل نابینایان برای جستجو در اینترنت سخن گفتیم و در این مقاله این بحث را از زاویه ی دیگری پیگیری می کنیم.

یکی از مواردی که به خصوص در دهه ی اخیر به آن توجه می شود، امکان دسترسی همه به اینترنت است جدا از اینکه دارای اختلالات جسمی مختلف باشند یا نه.

از جمله با توجه به گسترش فنآوری صفحه خوانها و نرم افزارهای درشتنمایی متن، تلاش بسیاری شده که استانداردی وضع شود که بر مبنای آن وب سایتها طراحی شود و در نتیجه بیشترین هماهنگی را با اینگونه نرم افزارها داشته باشد.

بیشترین تلاش از سوی کنسرسیوم جهانی اینترنت W3C "World Wide Web” صورت گرفته که یک نهاد بین المللی برای تعریف استانداردهای اینترنت و صفحات وب است.

این کنسرسیوم در وب سایت خود بخشی را به Accessibility یا همان امکان دسترسی که منظور دسترسی افراد معلول به اینترنت است اختصاص داده که در آنجا همیشه جدیدترین پیشنهادها را برای قابل دسترس کردن وب سایتها به طراحان وب ارائه می دهد و در حال حاضر این دستور العملها به 40 زبان دنیا ترجمه شده که فارسی در بین این زبانها قرار ندارد.

مطالبی که در اینجا نقل می شود، ترجمه ی مستقیم از نسخه ی انگلیسی این دستور العمل است.

برای آگاهی بیشتر و مطالعه ی نسخه ی اصلی به زبان انگلیسی به


Accessibility Page Of W3C

مراجعه فرمایید.

مقدمه:

قابل دسترس بودن وب "Web Accessibility” چیست؟

این تعبیر به معنای آن است که معلولین بتوانند به اینترنت دسترسی داشته باشند و به تعبیر بهتر می توان گفت که این قابلیت عبارت است از توانایی معلولین برای گردش در اینترنت، درک آن و داشتن تعامل در اینترنت با دیگران و سهیم بودن در این دنیای مجازی.

این قابلیت افراد دیگری را نیز در بر می گیرد مانند سالمندان که ناتوانی آنان به دلیل کهولت می تواند منجر به بروز یک یا حتی چندین نوع معلولیت شود.

قابل دسترس بودن وب به همه ی معلولیتها که می تواند مانع دسترسی به اینترنت شود توجه دارد مانند معلولیتهای بینایی، شنوایی، گفتاری، حرکتی و ذهنی.

ملیونها نفر از معلولیت در رنجند و در حال حاضر موانعی برای دسترسی آنان به وب با توجه به محدودیتهای وب سایتها و نرم افزارهای مرورگر در اینترنت و نرم افزارهای طراح وب وجود دارد.

قابل دسترس بودن وب، برای گروههای دیگری نیز سودمند است مانند کسانی که دچار ناتوانی موقت شده اند مثلاً دچار شکستگی دست شده اند و یا آنانی که از سرعت پایینی در اینترنت برخوردارند.



اهمیت دسترسپذیر بودن اینترنت در چیست؟

کاربرد اینترنت در جوانب مختلف زندگی از جمله آموزش، اشتغال، خدمات دولتی، خدمات پزشکی، تجارت، سرگرمی و غیره رو به گسترش است.

در نتیجه برای ایجاد فرصتهای برابر در جهت دسترسی به اطلاعات، اینترنت باید قابل دسترس باشد.

یک اینترنت قابل دسترس امری ضروری برای شرکت مؤثر معلولین در فعالیتهای اجتماعی است.

اینترنت امکان جدیدی را فراهم کرده که افراد معلول از جمله نابینایان بتوانند به اطلاعات به راحتی دسترسی داشته باشند و مشکلات پیشین در مورد چاپ متون و دسترسی به رسانه ها را آسانتر می توان برطرف کرد.

در بسیاری از کشورهای صنعتی، قوانی جدید، نهادهای دولتی و غیر دولتی را موظف به رعایت این موارد در طراحی وب سایتهای خود می کند.

در طراحی وب سایتهای قابل دسترس، بیشترین نقش را طراحان وب داشته اند و دارند ولی نرم افزارهایی که بدین منظور به کار می رود نیز باید چنین امکانی را برای آنان فراهم کند.

دسترسپذیر کردن یک وب سایت می تواند امری ساده یا پیچیده باشد که این امر به عوامل مختلفی مانند نوع و محتوای سایت، حجم و پیچیدگی سایت، ابزارهای توسعه ی سایت و محیط آن.

از همان ابتدای ایجاد سایت یا طراحی مجدد آن در صورت وجود یک برنامه ی مدون می توان بسیاری از شاخصهای دسترسپذیر بودن سایت را در نظر گرفت و انجام داد.

قابل دسترس کردن سایتهایی که از ابتدا با کدهای استاندارد XHTML ایجاد نشده اند و یا دارای انواع خاصی از multimedia هستند، می تواند چالشی جدی محسوب شود.



ارزیابی میزان قابل دسترس بودن یک وب سایت:

در هنگام ایجاد یا طراحی مجدد یک سایت، بهتر می توان این عامل را در نظر گرفت و به حل مشکلات موجود از نظر عدم دسترسی به سایت توسط افراد معلول پرداخت.

تکنیکهای ساده ای نظیر تغییر برخی از تنظیمات مرورگر اینترنت می تواند نشان دهد که یک سایت دارای چنین استانداردی هست یا نه و در نتیجه از همان ابتدا به رفع موانع موجود پرداخت.

با این حال، ارزیابی کلی یک سایت از نظر دسترسپذیر بودن امری پیچیده است.

بدین منظور ابزارهایی موجود است ولی هیچ ابزاری کاراتر از ارزیابی انسانی یک وب سایت نخواهد بود.

برای دسترسپذیر بودن یک وب سایت بسیاری از اجزا باید با هم هماهنگ باشد. این اجزا عبارتند از:

-محتوا: موارد مختلف موجود در یک وب سایت شامل: اجزای طبیعی هر وب سایت یعنی متن، تصویر و صدا و نیز کدها و ابزارهایی که ساختار سایت و نحوه ی نمایش اسلایدها و غیره را تعیین می کند.

-مرورگرها و ابزارهای پخش فایلهای مولتی مدیا.

تکنولیژیهایی که برای کمک به افراد معلول به کار می رود مانند صفحه خوانها، ابزارهای بزرگنمایی یا اسکن کردن متن و کیبوردهای مخصوص برای افرادی که دارای مشکلاتی در دستان خود هستند.

-تجربه و دانش کاربران که دارای سطوح متفاوتی می باشد.

-مشورت با خود افراد معلول به ویژه آن افرادی که با وجود معلولیت توانایی کدنویسی برای ایجاد وب سایت را دارند.

-ابزارهای ایجاد سایت.

-ابزارهای ارزیابی یک وبسایت مانند ابزارهایی که برای سنجش کدهای HTML و یا CSS به کار می رود.

موارد فوق دارای وابستگی متقابل به یکدیگر هستند و باید با هم کار کنند که یک سایت دسترسپذیر شود.

زمانی که شاخصهای دسترسپذیر کردن در یکی از عوامل مربوطه به کار می رود، احتمال استفاده از آنها توسط عوامل دیگر نیز بالا می رود.

مثلاً وقتی مرورگرها و ابزارهای پخش مولتی مدیا در کنار تکنولوژیهای خاص معلولین و نرم افزارهای خاص این افراد از این موارد پیروی کنند، امکان اینکه کاربران معلول از این موارد آگاه شوند و آنها را به کار ببرند و نیز طراحان سایتها آن استانداردها را اعمال کنند بسیار بالا می رود.

همچنین اگر ابزارهای ایجاد وب سایت بتوانند به آسانی استانداردهای لازم برای دسترسپذیر کردن یک وب سایت را در اختیار معلولین بگذارند، احتمال اینکه طراحان وب سایتها از آنها برای جذب مخاطبین بیشتر استفاده کنند افزایش می یابد.

از سوی دیگر وقتی که یکی از موارد لازم برای دسترسپذیر کردن سایت ضعیف عمل کند، می تواند تأثیر مستقیمی بر عملکرد عوامل دیگر بگذارد.

مثلاً می تواند باعث عدم میل طراح برای دستپذیر کردن سایت شده یا نیازمند کار بیشتری از سوی کاربر معلول برای درک بهتر محتوای آن سایت باشد.

گاهی نیز ضعف در یکی از عوامل می تواند توسط عوامل دیگر جبران شود ولی این امکان نیز وجود دارد که موجب غیر قابل دسترس شدن یک سایت برای گروهی از معلولین شود.

مهمترین نکات در دسترسپذیر کردن یک وب سایت:

-استفاده از ویژگی Alt در کدنویسی سایت برای توضیح در مورد عکسها .

-استفاده از متن معنیدار برای هر لینک.

-بهره گیری از ساختاری منظم برای طراحی صفحات وب مانند استفاده از عنوان "Heading” و لیست و به کارگیری الگوهای استاندارد CSS.

-استفاده از عنوانهای کاملاً بامعنی در سایت.

-فراهم کردن حرکت خط به خط و آسان در جدولها.

برای کنترل کار خود و راهنمایی بیشتر در مورد این موارد و بسیاری از موارد دیگر به این لینک سر بزنید:


http://www.w3.org/TR/WCAG


در پایان بد نیست بدانید که برخی از وب سایتها برای سهولت کار افراد نابینا در طراحی سایت خود برخی از موارد را لحاظ کرده اند که بسیار جالب است:

-استفاده از لینکهایی برای جابجایی آسان در صفحه ی موجود.

-ایجاد لینکهایی برای آمدن به صفحه ی اصلی "Homepage” از هر یک از صفحات فرعی.

-امکان تنظیم اندازه ی فونت صفحات.

-امکان خواندن نسخه ی متنی از سایت با حذف تصاویر و عناصر دیگر.

-استفاده از کلیدهای میانبر “Shortcuts” برای دسترسی آسانتر برای نابینایان.